Etiyopya’nın kuzeyindeki Afar bölgesinde bulunan Dabbahu Yanardağı’nda 2005 yılında gerçekleşen patlamalarda daha evvel pek de eşi gibisi görülmemiş imajlar oluşturdu. Patlamalar öncesi ve sonrasında oluşan ağır sismik hareketlilik yüzünden yer kabuğu adeta bir fermuar üzere açıldı ve büyük bir çatlak oluştu.
Bilim insanlarının bölgede yaptığı araştırmalar, çatlağın aslında Doğu Afrika’yı kıtanın geri kalanından ayırarak yeni bir okyanusun ortaya çıkmasına sebep olacak bir açılma olduğu sonucuna ulaştı.
‘KUZEYE YANLIŞSIZ HAREKET EDİP ANADOLU İLE ÇARPIŞIYOR’
Kızıldeniz’in yılda yaklaşık 6 santimetrelik bir süratle açıldığını ve bu durumun o bölgede yeni bir okyanus oluşturacağına dikkat çeken Gazi Üniversitesi Sarsıntı Araştırma Merkezi Kurucu Lideri Prof. Dr. Süleyman Pampal, “Bu milyonlarca yıl sürecek bir süreç. Kızıldeniz, Afrika levhası ile Arap levhası ortasında bulunan bir deniz. Bu levhaların ortası daima açılıyor ve vakitte kuzeye hakikat da hareket ederek Anadolu levhasıyla çarpışıyorlar. Arap levhası yıllık 2 santimetre süratle kuzeydoğu tarafında yaptığı hareketle Anadolu levhasına çarpıyor. Yılda 2 santimetreden hesap edersek 500 yıl içinde 10 metrelik bir deformasyona uğruyor. Son yaşadığımız zelzelelerde 500 yılda biriken güç 8 ila 10 metrelik bir kaymaya yol açtı” diye konuştu.
Yeni Bir Okyanusun Doğuşu İstanbul Teknik Üniversitesi Maden Fakültesi öğretim üyesi Prof. Dr. Nilgün Okay, mevzuyla ilgili AA Teyit Çizgisi’ne bilgi verdi. Açıklamasında bölgede meydana gelen değişimin sebeplerini anlattı: “Kızıl Deniz 25 milyon yıldır bölgede gerilmekte (kabuk incelmekte) magma yükselmektedir ve rifting ismi verilen oluşum sürmektedir. Denizin güneyi yaklaşık 10 milyon yıldır okyanuslaşma süreci içindedir. Arap küçük levhası (plakası) bu suretle Afrika levhasından uzaklaşmakta ve Kızıldeniz (güneyde 16 mm/yıl) genişlemektedir. Bu durum uzaklaşan levha hududu (divergent plate boundary) halinde söz edilebilir. Ekteki halde kırmızı oklar hareketin vektörel olarak hareketi belirtmektedir. Bu hareket kuzeyde Meyyit Deniz Fayı’nı da etkilemektedir. Arap Levhasının, Anadolu levhası üzerine yaptığı bindirme (Bitlis-Zağros thrust) formundaki hareketi Doğu Anadolu Fay zonu boyunca meydana gelen son zelzelelerle yinelemiş oldu.” dedi.
Oxford Üniversitesi’nden Jeolog Lucia Perez Diaz, internette hususla 2018’de yayınladığı bir makalede olayın ayrıntılarını paylaştı. Makalesinde, Dünya’nın litosferinin bir dizi tektonik plakaya bölündüğü ve viskoz bir astenosfer üzerinde kayarak çeşitli süratlerde birbirlerine nazaran hareket ettiklerini tabir etti. Plakların hareket etmesine sebep olan iç kuvvetlerin birebir vakitte kırılmalara, yarık oluşmasına ve yeni plaka hudutlarının oluşmasına neden olduğunu belirten Diaz, Doğu Afrika’daki rift sisteminin de bu türlü gerçekleştiğini yazdı.
Jeolog Diaz “Doğu Afrika Rift Vadisi, kuzeyde Aden Körfezi’nden güneyde Zimbabwe’ye yanlışsız 3.000 kilometre boyunca uzanır ve Afrika levhasını iki modüle ayırır: Somali ve Nubia levhaları. Bölünen vadinin Etiyopya, Kenya ve Tanzanya boyunca uzanan doğu kolu boyunca faaliyet, Kenya’nın güneybatısında büyük bir çatlak birdenbire ortaya çıktığında besbelli hale geldi. Doğu Afrika Rifti, uzunluğu boyunca farklı riftleşme etaplarını gözlemlememize müsaade vermesi bakımından benzersizdir. Yarığın genç olduğu güneyde, genişleme oranları düşüktür ve geniş bir alanda faylanma meydana gelir. Volkanizma ve sismisite sonludur. Afar bölgesine hakikat ise, rift vadi tabanının tamamı volkanik kayalarla kaplıdır. Bu, bu alanda litosferin neredeyse büsbütün parçalanma noktasına kadar inceldiğini gösteriyor. Bu olduğunda ise parçalanan levhaların oluşturduğu boşlukta magmanın katılaşmasıyla yeni bir okyanus oluşmaya başlayacaktır. Sonunda, on milyonlarca yıllık bir mühlet boyunca, deniz tabanının yayılması yarığın tüm uzunluğu boyunca ilerleyecektir. Okyanus sular altında kalacak ve sonuç olarak Afrika kıtası küçülecek ve Hint Okyanusunda Afrika Boynuzu da dahil olmak üzere Etiyopya ve Somali’nin kimi kısımlarından oluşan büyük bir ada olacak” dedi.
Doğa muhabiri ve jeolog Alexandra Witze de Science News’de Afrika’daki yeni okyanus oluşumu ve kıtanın ayrılmasıyla ilgili yayınladığı “Kıtanın vefatı ve okyanusun doğuşu” isimli yazısında ayrıntılı bilgiler paylaştı. Witze, bölgedeki durumu “Hareket eden bir yapbozun kesimleri üzere, gezegenin tektonik plakaları daima olarak birbirine dirsek atarak kıtaları büyük uzaklıklara taşıyor ve yeni okyanusların doğup ölmesine müsaade veriyor. Bu levha itişmesi, büyük ölçüde, Atlantik Okyanusu’nu ikiye bölen sualtı sıradağları üzere, okyanusların merkezleri boyunca uzanan damarlardan fışkıran taze magma tarafından yönlendirilir. Erimiş kaya orada deniz tabanına püskürür, sonra soğur ve deniz tabanının yayılması olarak bilinen bir süreçte her iki taraftaki sırttan uzaklaşır. Jeologlar, Atlantik’in okyanus ortası sırtının dalgaların üzerinde yüzeye çıktığı İzlanda’da buna bir göz atabilirler. Levha tektoniği de kıtaları birbirinden ayırabilir. Pak bir formda taze okyanus kabuğu oluşturan magma yerine, kıtasal yarıklar ekseriyetle püskürme ve zelzele spazmlarının eşlik ettiği paralel vadilerin oluştuğu geniş, dağınık bir bölgeye sahiptir. Doğu Afrika’da kuru topraklarda uzanan Büyük Rift Vadisi’nde durum böyledir.” halinde özetledi.