Çağdaşımız müelliflerden Samanta Schweblin, yapıtlarında kurduğu gerçek ve gerçeküstü dünya ortasındaki bağ ile dikkat çekmektedir. İnsanın iç dünyasını imgeler yoluyla ve örtük bir anlatımla işler, derinleştirir, kurmaca okurunu kendi içine bakmaya zorlar. Kendine mahsus kurduğu lisan dünyasıyla muharrir, ‘Kurtarma Mesafesi’ ve ‘Kentukiler’ isimli romanlarında, ‘Ağızdaki Kuşlar’ ve ‘Yedi Boş Ev’ isimli hikaye kitaplarında okurun içindeki boşluklara, eksikliklere ve yıpranmışlıklara gözünü diker ve tüm yapıtları boyunca da ayırmaz. Huzursuz edici atmosferi, sıradan fakat tekinsiz olayları, gerçeküstü ögeleri ve ruhsal altyapısıyla Schweblin, okuru rahat bırakmaz. ‘Ağızdaki Kuşlar’ kitabında yer alan “Kazıcı” isimli hikayesi de okurun yakasından düşmeyen bir sorular silsilesiyle kendini göstermektedir.
Dinlenmeye gereksinimi olduğu için sakin bir kıyı kasabasında mesken kiralayan ana karakterle tanışmamızla başlar öykü. Anlatıcı o değildir ancak bütün öykü onun etrafında örülüdür. Kentten birçok nedenle bunalmış olabilecek bu karakterin bayan ya da erkek olduğunu net olarak anlayamaz okur, aslında bu değerli de değildir. Yolu, izi çok belirli olmayan bu konuta yaklaştığında insanlardan uzaklaşmaya da gereksinimi olduğunu düşünür -ki yolu kapatan çalılar nedeniyle otomobilden inip yürüyerek konuta yaklaşmak zorunda kalmıştır.- Sıradan bir olaya işaret eder kıssa, ta ki ana karakterin çalılar ortasında ayağının takılmasıyla tanıştığı kazıcıya kadar.
Ağızdaki Kuşlar, Samanta Schweblin, Mütercim: Emrah İmre, Can Yayınları, 2018. Bu yürüyüşün çabucak başında onun için çukur kazan bir adamla karşılaşmıştır ve o adamın birinci işi, biraz övünçle biraz da tamamlayamamış olmanın verdiği mahcubiyetle bu çukuru takdim etmek olur. Kafka’nın ‘Şato’sundaki ikizleri andıran tekinsiz, iş gören lakin ne için orada olduğu çok da aşikâr olmayan bir kazıcıdır bu.
Ana karakter çabucak hikayenin başında derin bir çukura bakarken bulur kendini. Kazıcı kimdir, çukur neden kazılmaktadır, kazıcının sipariş edilmiş üzere konuşmasına karşın çukurun varlığı ne işe yarayacaktır? Bütün bu soruları kıssaya aralıklarla katan müellif, okurun bir zihinsel kaçışı düşünmesini mi istemektedir?
Kazıcı ana karakter için, hatta ondan gelen bir talimat üzerineymişçesine bir çukur kazmaktadır ancak şimdi bitirememiştir. Yetiştiremediği için biraz mahcup mazeretler bildirmektedir. Bir metre çapındaki bu çukura bakarken buluruz iki karakteri ve kazıcı ana karakterin o çukura inmesi için ısrar eder. İşte okurun bu çukura yüklediği mana bu hikayeyi okura katacak olan noktadır. Bir sembolün kıssa içine yerleşimi ve işlenişi her vakit bir katman açarken, muğlaklığı lakin pek çok şahısta farklı formda tezahürüne imkân sağlamasıyla hakikat seçildiğinde hikayeye yadsınamaz bir kıymet katacaktır. Çukuru okur ne olarak düşünürse düşünsün, bu sembol etrafında dönen huzursuz edici his kendini hissettirecektir. Herkesin hayatında bir kazıcıdan kazmasını isteyebileceği bir çukur, bir neden ve onu anlayamayıp varlığından rahatsız olma duygusu var olabilecektir. Müellif, çukur ve kazıcı etrafında dengeli bir biçimde öyküyü kurarak okura bu türlü bir yerde karşılaşacağı kendi çukurunun ne olabileceğini düşündürür. Üstelik kasabada öbürleri da bu kazıcı ve çukuru bilir ve garipsemez.
Karakterimiz küreğini hiç yanından ayırmayan bu kazıcıyı o kısacık, süreksiz, günlük hayatının içine de katar, birlikte kıyıya bile sarfiyatlar. Ana karakter, var olan bir plana işaret eden, verandasında uyuyan, onun etrafında hayatını devam ettiren, ancak kendi ömür alanına sokmadığı bu kazıcıyı kıyıda kaybettiğinde de rahatsız olur. Kazıcı ortadan kaybolduğunda çukuru incelemeye koyulur. Bu derin çukur nasıl yapılmıştır, neden vardır ve var olmaya devam edecek midir? Tam bu evrede kıssada bir katman daha açılır. İçine çok emek harcandığı anlaşılan bu çukura düşmemek kadar, bozulan çukuru tamir etmek de karakterimiz için kıymetli olacak mıdır? Kazıcı kazan birinin daha olmasından telaşlıdır. Ayrıyeten karakterin yardım teklifiyle de kendi çukurunu kendinin kazıp kazamayacağı ehemmiyet kazanır. Böylelikle öyküde bir katman daha oluşur. Çukur etrafında dönen diyaloglarla onun manasına boyut katan bilgiler kısım kısım açılır. Bu bilgiler okuru imge dünyasında çukurun yerini düşünmeye ve hatta bulmaya zorlar.
Henüz bitmemiş lakin bitmesine az kalmış bu çukura bakarlarken, onun başına bir şey gelmesinden birlikte kaygı ederler. Öykü o çukurdan hiç uzaklaşmaz, kısa ve imgesel diyaloglarla okur adeta o çukurun etrafında dolanıp durur ve ana karakterin göremediği ancak kendinin görebileceği bir bilgi arar. Hikayede dikkat dağıtacak, okuru o çukurdan uzaklaştıracak -belki de kurtaracak- tek bir cümle bulunmaz. Fakat aradığı o bilgi de çukurun derinlerindedir, açıkça göremez. Bazen bir hikayeyi anlamak için de bir çukura inmek gerekmez mi?
Her okur gidebileceği rastgele bir yerde bu türlü bir çukurla ve hatta bir kazıcıyla karşılaşsa ne yapacağını düşünür, bu fikirden kaçamaz, mümkündür. Hikaye bittiğinde okur, kendi çukuru etrafında döner durur.
*Semih Gümüş, Samanta Schweblin’in Kazıcı hikayesini birinci olarak Oggito’da yayımladı.